تاریخچه آموزش و پرورش تطبیقی
تاریخچه آموزش و پرورش تطبیقی
تاریخچه آموزش و پرورش تطبیقی: در این مطلب که از کتاب «آموزش و پرورش تطبیقی» نوشته‌ی دکتر محمدعلی فرجاد انتخاب شده است به تاریخچه آموزش و پرورش تطبیقی می پردازیم
در بررسی آموزش و پرورش تطبیقی به چهار دوره متمایز از یکدیگر بر می‌خوریم:
١- دوره ای که در آن، مطالعات آموزش و پرورش تطبیقی بیش از آنکه جنبه علمی‌داشته باشد، جنبه تفننی داشت. به عنوان مثال، جهانگردان و مسافران و یا صاحبان مشاغل سیاسی به عنوان نقل مشاهدات و بیان خاطرات خود از سفرهایشان به کشورهای خارج، یک رشته مطالبی را درباره نظامهای آموزش و پرورش کشورهای مورد مطالعه خود تحریر می‌کردند که نخستین آثار مکتوب در زمینه آموزش و پرورش تطبیقی محسوب میشود.
در سفرنامه‌های جهان گردان از این قبیل مطالب فراوان دیده میشود. شاید قدیمی‌ترین اسنادی که در این باره می‌توان ارائه داد، نوشته‌های گزنفون باشد که در سال ۶۳۵ میلادی در یونان می‌زیست و مقارن با زمان پادشاهی کوروش کبیر به ایران آمد و یادداشتهایی تحت عنوان تعلیم و تربیت و حقوق در ایران باستان و کتابی به نام سیرت کوروش دارد. او در این نوشته ها، از نظام آموزش و پرورش جوانان و سپاهیان ایرانی نام برده و شیوه‌های تعلیم و تربیت مرسوم در ایران آن روز را با روشهای تربیتی که در آتن و اسپارت متداول بود، مقایسه کرده است.
در سال ۸۵۱ میلادی فردی به نام سلیمان، تاجر عرب درباره سفرش به چین یادداشتهایی منتشر میکند و در این یادداشتها از مردم چین و آداب و سنتهای قومی‌و اجتماعی آنان یاد میکند. او در مورد شیوه‌های تربیتی در آن دیار می‌گوید: «در هر شهر مدرسه ای وجود دارد و سر پرستی آن به عهده فردی است به نام مدیر مدرسه که حقوق خود را از خزانه دولت دریافت می‌دارد و به تعلیم و تربیت کودکان خانواده‌های فقیر و کم بضاعت می‌پردازد. »
چهارصد سال بعد از سلیمان، جهانگرد دیگری بنام مارکوپولو، در سفرنامه خود، از خصوصیات اجتماعی و فرهنگی اهالی یکی از شهرهای معروف چین به نام «کین سی» چنین می‌نویسد: «مردم شهر زیبای کین سی افرادی آرام و فروتن هستند. در این شهر روابط اجتماعی مطلوب و احترام متقابل بین افراد آن به حدی است که گاهی انسان تصور میکند، همه اهالی این شهر اعضای یک فامیلند.» مارکو پولو، در پایان گزارش خود، تمام ویژگیهای اجتماعی فوق را ناشی از تعلیم و تربیت سنتی مردم چین میداند.
در قرن نوزدهم، علاوه بر سیاحان و مسافران، مأموران سیاسی کشورها نیز در باره مشاهدات خود کتابهایی انتشار داده اند و از آن جمله، شخصی است به نام ویلیام ولز که یکی از نمایندگان سیاسی آمریکا در چین بوده است. میسیونهای مذهبی هم در کشورهای مترقی به مطالعات اجتماعی پرداخته و نظریات خود را درباره مسائل مختلف بیان داشته اند. برای مثال، در باره ژاپن و تعلیم و تربیت آن، در نوشته‌های سیاحان آمده است. «آموزش و تعلیم جوانان خانواده‌های اشراف توسط معلمان خصوصی انجام میشود و فرزندان طبقات پائین اجتماع در معابد بودایی تعلیم می‌یابند ». توک ویل از کسانی است که در قرن نوزدهم از آمریکا دیدن کرده، در نوشته‌های خود تحت عنوان «دموکراسی در آمریکا» چنین گفته است: «با وجود اینکه تعداد افراد بیسواد در این مملکت نسبتا کم است، ولی تعداد کسانی که تحصیلات عالی دارند زیاد نیست. تعلیمات ابتدایی معمولا در اختيار اکثریت افراد قراردارد ولی در سطح بالا، تنها به فرزندان خانواده‌های اقلیت ممتاز که از رفاه کامل برخوردارند توجه میشود… معمولا افراد در سن ۱۵ سالگی وارد زندگی حرفه ای می‌شوند و مجال ندارند که به ادامه تحصیل بپردازند.» توک ویل در پایان بحثی مفصل، چنین نتیجه میگیرد: جامعه ای که به ضرورت آموزش و پرورش کلیه افراد خود در زمان و موقع مناسب پی نبرد، باید منتظر گرفتاریهای عظیمی‌باشد.» و این اندیشه بسیار نزدیک است به آنچه که امروز در باره سواد آموزی و تحصیل رایگان و لزوم استفاده از فرصتهای مساوی برای تعلیم و تربیت در سطح جهانی عنوان میشود.
در مجموع باید گفت، مطالعات جهانگردان یا سیاستمداران و یا اعضای میسیونهای مذهبی در باره آموزش و پرورش در کشورهای جهان، اگر چه جنبه عینی دارند و از این جهت شایان توجه اند، ولی از آنجا که اظهارنظر شخصی محسوب می‌شوند، از نظر علمی‌نمیتوان به آنها استناد کرد. ليكن، در هر حال اظهارات آنها نخستین گامهایی هستند که در جهت بررسی نظامهای آموزشی برداشته شده است .
۲- دوره ای که در آن، اقتباس یا مدل قراردادن نظامهای آموزشی کشورهای دیگر مورد توجه زمامداران تعلیم و تربیت کشورها بود. دیدرو ، نویسنده و شاعر فرانسوی، در قرن نوزدهم به خواهش کاترین دوم ملكة روسیه کتابی تحت عنوان «طرح دانشگاهی برای کشور روسیه » نوشت. در قرن هیجدهم، پطر کبیر امپراطور روسیه نیز کوشید، تا به تقلید از مدارس انگلستان و هلند آن زمان، در شهرهای روسیه مدارسی، شبانه تأسیس کند. اعتقاد او در انجام این کار. بر این نکته متکی بود که وجود این مدارس عامل اصلی ترقی تجاری و صنعتی ممالک مورد بحث بوده است. او حتی از معلمان انگلیسی برای تدریس در این مدارس دعوت به عمل آورد. همچنین، ژان ژاک روسو یکی از کسانی بود که کتابی تحت عنوان «آموزش و پرورش برای هر فرد شهر نشین لهستانی » نوشت.
یکی از معروفترین مطالعات در زمینه آموزش و پرورش تطبیقی، شیوه کار و مطالعه مارک انتوان ژولین است. او کتابی تحت عنوان «تدبیر و نقطه نظرهای مقدماتی در آموزش و پرورش تطبیقی » نوشت. کتاب او در حقیقت اولین اثر علمی‌در این زمینه است. او عقیده داشت که کشورهای عقب افتاده میتوانند با مطالعه سیستمهای آموزش و پرورش کشورهای پیشرفته و مورد تقلید قراردادن الگوهای آموزشی در آن کشورها، نظام تعلیم و تربیت خود را بهبود بخشند. او در اظهار نظرهای تربیتی خود بیشتر تحت تأثیر افکار فلسفی وتربیتی «روسو» و «پستالنرى » بوده است.
ويكتورکوزن ، استاد فلسفه دانشگاه سوربن که به وزارت آموزش و پرورش فرانسه هم رسید، طی مأموریتی، نظام آموزش و پرورش کشور «پروس» را مورد بررسی قرارداد و حاصل کارش را به دولت متبوع خود اعلام داشت. در این زمینه، کسان دیگری از جمله «جان گرایس کوم» و «آرنولدمانیو» فیلسوف و متفکر انگلیسی، تولستوی روسی و چند تن دیگر نیز بوده اند که به منظور الگوبرداری از نظامهای آموزش و پرورش کشورهای دیگر مطالعاتی داشته اند.
۳- دوره ای که در آن، به همکاریهای امکانپذیر فرهنگی بین کشورهای جهان، به منظور تأمین خیر و سعادت جامعه بشری و بر قراری تفاهم بين المللی و صلح عمومی‌جهان توجه شده است. دانشمندان و محققان این دوره در مطالعات خود به جنبه‌های بشر دوستانه و انترناسیونالیستی توجه داشته اند. علاوه بر مارک آنتوان ژولین فرانسوی، کسان دیگری از جمله ادوارد پیترز در دفتر بین المللی تعلیم و تربیت در ژنو مصدر خدمات مهمی‌در این زمینه بوده اند. پل مونرو، یکی دیگر از کسانی است که در زمینه تعلیم و تربیت تطبیقی مطالعات عمیقی کرده و در فاصله سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۳۲ کتابی در دو جلد تحت عنوان رساله ای در باب آموزش و پرورش تطبیقی به رشته تحریر درآورده است.
علاوه بر دانشمندان یاد شده، برخی از مؤسسات بین المللی، مثل سازمان یونسکو که در سال ۱۹۱۶ تأسیس گردید، به برقراری حسن تفاهم و عدالت فردی و اجتماعی و پیشرفتهای فرهنگی در سطح جهانی کمکهای زیادی کرده است. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیز مصدر خدمات مهمی‌در مورد پیشرفتهای اقتصادی و توسعه روابط فرهنگی در سطح کشورهای پیشرفته جهان شده است. مرکز این سازمان مثل یونسکو در پاریس قراردارد. همچنین، دفتر بین المللی تعلیم وتربیت که مرکز آن در ژنو است، در زمینه همکاریهای فرهنگی در سطح جهانی و بر قراری تفاهم بين المللی گامهایی اساسی برداشته است.
٤- دوره ای که در آن، به نظام آموزش و پرورش به عنوان نهادی اجتماعی که نمی‌تواند دور و جدا از حوزه نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جامعه خود فعالیت نماید، توجه شد. نماینده این طرز فکر سرمایکل سدلر در مطالعات خود بیشتر به تحلیل و تفسير پدیده ها اهمیت میدهد نه صرفا توصیف آنها.
یکی دیگر از کسانی که در این زمینه مطالعات عمیقی داشته و در حقیقت بر نظریات سدلر تاکید کرده است، لاواسور ، دانشمند فرانسوی است که در مطالعات خود به آمار و تجزیه و تحلیلهای آماری استناد جسته است. باید اقرار کرد که این دانشمند در هموار کردن راهی که سدلر در مطالعات تطبیقی خود پیش گرفت، سهم مهمی‌به عهده داشته است. نظریات لاواسور در مورد عوامل مؤثر بر تعلیم و تربیت و نقش آنها بسیار مهم وجالب است. این دانشمند بر اساس یافته ها و نتایج تحقیقات خود به این نتیجه رسید که تفاوتهای موجود میان نظامهای آموزش و پرورش کشورهای جهان را نمی‌توان فقط معلول عواملی چون نژاد یا مذهب دانست، بلکه عوامل دیگری از قبیل، اقتصاد، سیاست، شرایط جوی و جغرافیایی و غیره در ایجاد این تفاوتها هم مؤثرند.
از میان کسانی که در قرون جدید در زمینه آموزش و پرورش تطبقی دارای مطالعات علمی‌دقیق و وسیعی بوده اند، باید از ایساک کندل که اهل رومانی بود و تحصیلات خود را در انگلستان به اتمام رساند و در آمریکا به تدریس در دانشگاهها مشغول شد و همچنین، فردریک اشنایدر آلمانی، مؤسس سازمان آموزش و پرورش تطبیقی، که مجله ای نیز به همین نام منتشر کرده است نامبرد. : از معاصران، کسانی که در این زمینه مطالعات عمیقی دارند و کتابهای ارزشمندی به جهان علم و فرهنگ عرضه داشته اند، عبارتند از: ورنون مالينسون، دانشمند انگلیسی و رئیس دانشگاه ردینگ و استاد دانشگاههای انگلستان، نیکلاس هنز دانشمند انگلیسی و استاد درس آموزش و پرورش تطبیقی در دانشگاههای انگلستان، ادوارد کینگ آمریکایی، استاد درس آموزش و پرورش تطبیقی در دانشگاههای آمریکا، ولوتانكو ، همه این استادان در زمینه آموزش و پرورش تطبیقی صاحب تألیفات متعدند و بخصوص، آثار مالينسون وهنز از کتابهای مهم دانشگاهی شمرده میشود و به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شده است. لوتانکو نیز کتاب جالبی تحت عنوان «تعلیم و تربیت تطبیقی » دارد.
تاریخچه آموزش و پرورش تطبیقی
دیدگاهتان را بنویسید