ضرورت درک ادبی و افزایش آن در بین دانش آموزان

ضرورت درک ادبی و افزایش آن در بین دانش آموزان

ضرورت درک ادبی و افزایش آن در بین دانش آموزان: سرکار خانم دکتر رویا رستگار در همایشی که به همت مرکز ترویج علوم انسانی در مشهد برگزار شد سخنرانی کردند:

موضوع بحث امروز من «ضرورت درک ادبی و افزایش آن در بین دانش‌آموزان پایه دهم و یازدهم» می‌باشد؛ بی‌تردید یکی از دغدغه‌های مشترک فراگیران در سراسر جهان موضوع یادگیری است. به عبارت دیگر گرچه نظام‌های آموزشی در انتخاب اهداف، اولویت‌ها و… بایکدیگر تفاوت فاحشی دارند اما همگی در این نقطه خوش‌بین هستند که فرایند یادگیری-یاددهی باید به نحوی شکل گیرد که برای دانش‌آموزان جذاب، انگیزه‌بخش و آکنده از احساس لذت باشد.

معمولاً از چنین یادگیری مطلوبی با توصیفاتی همچون یادگیری مؤثر، فعال و رشددهنده یاد می‌شود. بسیاری از مشکلات به ظاهر فردی دانش‌آموزان طی یادگیری که موجب افت تحصیلی آن‌ها می‌شود ریشه در عدم شکل‌گیری فرایند صحیح یاددهی-یادگیری در سطح مدرسه و کلاس دارند.

به عبارت دیگر هدایت صحیح دانش‌آموزانی که دارای استعدادهای برتر هستند از یک سو و جبران نقاط ضعف دانش‌آموزان نیازمند ترمیم از سوی دیگر، هردو در بستر یک فضای یاددهی-یادگیری مطلوب و دقیق امکان‌پذیر است. توجه به احیای کارکردهای آموزشی کلاس درس از جنبه دیگری حائز اهمیت است.

در واقع امروزه بسیاری از مدرسه‌ها صرفاً به کلاس درس تقلیل پیدا کرده‌اند. یعنی دانش‌آموزان وقتی به مدرسه می‌آیند غالباً به طور مستقیم به کلاس درس می‌روند سپس به خانه بازمی‌گردند و چون بیشتر مدارس برنامه‌های غیرکلاسی و غیررسمی از قبیل فعالیت‌های جانبی ارزشمند ندارند، حضور دانش‌آموز در کلاس تقریباً همۀ زمانِ حضور در مدرسه را به خود اختصاص می‌دهد.

حال که چنین است باید کاری کرد که دست‌کم همین کلاس درس بتواند بیش از پیش سبب رشد و ارتقای دانش‌آموزان شود اما متأسفانه پژوهش‌های مرتبط با توسعۀ پایدار حاکم بر کلاس‌های درس چنین چشم‌اندازی را آشکار نمی‌سازد. در سال گذشته پژوهش‌هایی مربوط به کلاس درس ادبیات و سایر دروس در چند استان انجام گرفت. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که در اغلب کلاس‌ها دانش‌آموزان ساکت می‌نشینند و ادارۀ کلاس بیشتر بر عهدۀ معلم است و او تسلط کامل بر کلیۀ فعالیت‌های کلاسی دارد.

بسیاری از برنامه‌های کلاس به برنامه‌های حافظه‌مدار معطوف شده و در عمل به‌خاطر سپردن آنچه معلم در فرایند یادگیری روی آن تأکید می‌کند اهمیت دارد. معلمان بیشتر از روش‌های دستوری استفاده می‌کنند و اغلب فرایند یاددهی-یادگیری و درک ادبی براساس شیوه‌ای که کتاب درسی ارائه کرده اجرا می‌شود.

اگر مجموع نتایج پژوهش‌های دیگر را مدنظر قرار دهیم به نظر می‌رسد نیازمند راه‌حلی هستیم که از طریق آن فرایند یاددهی-یادگیری را چه در کلاس درس و چه بیرون از کلاس احیا کنیم و فضای موجود در مدرسه را به فضایی پویا و رشددهنده ارتقا دهیم تا نتایج بهتری به دست آید.

حال این سؤال مطرح می‌شود که چگونه از ادبیات استفاده کنیم و زبان و مهارت‌های زبانی و ادراک ادبی دانش‌آموزان را تقویت کنیم؟

واقعیت این است که زبان فارسی در ایران هم سهل است و هم ممتنع، هم می‌دانیم که چیست و هم درک درستی از آن نداریم. ساده انگاشتن این مرحله از آموزش در میان فراگیران به بهانۀ زبان مادری بودن، سبب شده که بسیاری از دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل از مدارس در دورۀ دوم متوسطه و گاه در دانشگاه تسلط کافی به زبان رسمی کشور خود نداشته باشند. چه بسا همین افراد به زبان بیگانه فی‌المثل زبان انگلیسی تسلط بیشتری دارند.

از طرف دیگر حتی در نوشتن یک نامه اداری و رسمی ناتوان یا ضعیف هستند و اشکال و ایرادهای فراوانی در متن نوشتاری آن‌ها دیده می‌شود. بنابراین مهارت نوشتاری آن‌ها در مقطع متوسطۀ دوم چندان تقویت نشده است.

برای مشکل مذکور دلایل چندی وجود دارد:

از معلمانی که حاضر نیستند روش‌های سنتی خود را تغییر دهند تا خانواده‌هایی که به مطالعه و تقویت مهارت‌های زبانی فرزندان‌شان بی‌توجه هستند. همچنین بخشی از این مشکلات به محتوای کتاب درسی ارتباط دارد که با اولویت‌های آموزشی کشور در تناقض است، حتی کیفیت آموزش زبان و ادبیات فارسی و درک ادبی در رشتۀ علوم انسانی هم متناسب نیست.

در تحقیقی که سال گذشته از سوی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در بین دانش‌آموزان یکی از استان‌ها انجام گرفت مشخص شد که دانش‌آموزان در رشتۀ علوم انسانی به نسبت دانش‌آموزان دو رشتۀ دیگر یعنی ریاضی و تجربی در مهارت خواندن، شنیدن و نوشتن تسلط کم‌تری دارند.

من به شخصه چند سالی است که در پژوهش‌سرا مشغول به کار هستم، یکی از کارهایی که در پژوهش‌سرا انجام می‌دهیم استعدادیابی دانش‌آموزان در درس ادبیات فارسی است، بیشترین دانش‌آموزانی که به آنجا مراجعه می‌کنند و به ادبیات فارسی علاقه‌مند هستند یا اهل نوشتن متن ادبی و شعر هستند از دانش‌آموزان انسانی نیستند بلکه بیشتر از دانش‌آموزان رشتۀ ریاضی و تجربی می‌باشند. در سه سال گذشته نیز در حوزۀ شعر رتبه برتر کشوری از آنِ یکی از دانش‌آموزان ریاضی و رتبه دوم کشور از آنِ دانش‌آموز رشتۀ تجربی شد. رتبه چهارم، پنجم و ششم کشوری هم دانش‌آ‌موزانی از رشته ریاضی و تجربی بودند.