بررسی نحوه مدیریت در آموزش و پرورش کشورهای اروپایی

بررسی نحوه مدیریت در آموزش و پرورش کشورهای اروپایی

بررسی نحوه مدیریت در آموزش و پرورش کشورهای اروپایی: دکتر محمدعلی فرجاد در کتاب «آموزش و پرورش تطبیقی»، به بررسی مدیریت آموزش و پرورش پرداخته است:

تئوریهای سیاسی، در آموزش و پرورش، موضوعی است که به طور مستقیم با مدیریت در آموزش و پرورش ارتباط پیدا می‌کند. زیرا، هدف‌های آموزش و پرورش متأثر از سیاستهای کلی کشور است و برای تحقق‌این هدف‌ها بنا چار باید از افراد ذیصلاح در اجرای سیاستهای مطلوب استفاده شود.

در ‌اینجا، باید یاد آوری گردد که آموزش و پرورش در اروپا تا اواخر قرن ۱۸ و ۱۹، به عنوان وظیفه‌ای رسمی ‌و دولتی مطرح نمی‌شد و تعلیمات کلاسیک آن چنان که امروزه در جهان مرسوم است، وجود نداشت، بلکه وظیفه‌ای بود که به عهده کلیساها و انجمن‌های محلی گذاشته شده بود. از آن زمان بود که مسئله کنترل بر آموزش و پرورش به عنوان یک وظیفه رسمی ‌و کشوری مورد بررسی و عمل قرار گرفت. به دنبال آن، دولتها مجبور شدند برای اداره مدارس و سازمان آموزش و پرورش بودجه‌ای اختصاص دهند و از‌اینجا انواع سیاستهای مختلف در اجرای‌این وظیفه اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت.

سیاست آموزشی متمرکز، یکی از روشهایی بود که برای اداره امور تعلیم و تربیت در برخی از کشورها از آن استفاده شد. از آن جمله، در آلمان و روسیه از ‌این روش برای اداره امور آموزشی کشور خود استفاده کردند.

در روسیه مفهوم دموکراسی در آموزش و پرورش دیدگاهی فلسفی دارد که در تربیت بر اساس فلسفه ماتریالیسم دیالکتیک و‌ایدئولوژی کمونیستی خلاصه می‌شود. برحسب ‌این ‌ایدئولوژی، تمام فعالیتهای آموزشی، اعم از هدف‌ها و برنامه‌ها و اجرای آموزش در کلیه سطوح تحصیلی، تحت نظر مقامات مسئول دولتی و حزبی قرار می‌گیرد. در نتیجه، مدیریت آموزش در روسیه شوروی زیر نظر حزب کمونیست فعالیت می‌کند. وزیر آموزش و پرورش در هر یک از جمهوریهای مختلف شور وی عضو رسمی‌حزب است و به موجب ابلاغی که آن طرف حزب دریافت می‌کند، می‌باید بر کلیه برنامه‌های آموزشی اعم از آموزش ابتدایی متوسطه، تربیت معلم، و سازمانهای مختلف دیگر اداری و آموزشی و تحقیقاتی نظارت داشته باشد. درست است که مقامات محلی تا حدی در امور جزئی از جمله نیازهای ساختمانی و با انتصاب معلمان با کار آموزیها، دارای اختیاراتی هستند، ولی در مورد برنامه‌ریزی‌ها تعين مواد درسی، زمانبندی برنامه‌های آموزشی و تدوین کتاب‌هایی درسی در سطوح مختلف تحصیلی اختیاری ندارند. از مواد درسی در سراسر شور وی یکسان است. همچنین برنامه‌ها یکنواخت می‌شوند معلم چاره ندارد جز در قالب برنامه‌های طرح شده، کار کند. او برای هر تغییری که احيانا ضرورت پیدا می‌کند، باید از اداره یعنی، مقامات حزبی نظر بخواهد.

بازرس‌ها از طرف وزیر آموزش و پرورش انتخاب می‌شوند. آنان کسانی هستند که سوابق طولانی اداری و آموزشی دارند و در طی زمان خدمت، لیاقت و شایستگی خود را به اثبات رسانیده‌اند. وظیفه آنها جلب همکاری مدیران و معلمان و برقراری انضباط در مدارس است.‌ اینان بر کلیه فعالیتهای اداری و آموزشی در سطح منطقه نظارت دارند و همکاری آنان با معلمان به‌این صورت است که اگر معلمی ‌را در تدوین درس ضعیف یافتند، به او کمک می‌کنند تا بهتر درس خود را ارائه دهد. بازرس‌ها در ارتقای مقام معلمان و مدیران و معاونان آنها نقش دارند. از آنجا که بازرس‌ها در حقیقت از بین اعضای رسمی‌حزب انتخاب می‌شوند و همواره باید در جریان مقاصد حزب قرار گیرند، گاهگاه برای آنها دوره‌های توجیهی دایر می‌شود. ‌این وظیفه را انستیتوی خاص کارآموزی‌ها بر عهده دارد.

نظام آموزشی در بیشتر کشورهای غربی غیر متمرکز است و تنها در برخی از آنها، مثل آلمان، فرانسه و ‌ایتالیا شکل متمرکز دارد. از امتیازاتی که برای نظام‌های آموزشی متمرکز می‌توان قائل شد یکی‌این است که در ‌اینگونه کشورها، تقریبا همه مردم دارای فرصتهای مساوی برای استفاده از تعلیم و تربیت هستند. حتی روستاها و مناطق دور افتاده نیز از کیفیت آموزشی مطلوب برخوردارند. زیرا معلمان دارای خصوصیات واحد و یکسان هستند. و برنامه‌ها و کتاب‌هایی درسی و غیره، همه در سطح کشور به طور یکنواخت تدوین و اجرا می‌شود. در مقابل، کشورهایی نظیر انگلستان و سویس دارای نظام غیر متمرکز هستند. نظام آموزشی انگلستان یک نمونه کامل از نظام غیر متمرکز است. مطلب جالب‌این است که نظامهای غیر متمرکز پیوسته سعی دارند از مزایای سیستم‌های متمرکز استفاده کنند و کی، سیستم‌های متمرکز به سوی سیستم‌های غیرمتمرکز سوق داده می‌شوند.

در مورد حدود اختیارات در سیستم‌های مختلف آموزشی، اصل کلی‌این است که تقسیم اختیارات میان حکومت مرکزی و حکومتهای محلی باید مبنای منطقی داشته باشد. در نظام آموزشی بلژیک ‌این اصل تا حدی رعایت شده است. فرانسه، در دورن حکومت متمرکز خود سعی دارد که ‌این اصل را همواره رعایت کند. اما در نظام آموزش و پرورش هلند وضع بکلی متفاوت است. بدین معنی که اگر چه نظام آموزشی هلند بر پایه تمرکز نهاده شده، ولی‌این نظام اختیارات زیادی به استان‌ها داده است. از جمله، انتخاب کتاب‌هایی درسی و برنامه‌های آموزشی و نیز تأسیس مدارس خصوصی به عهده استان‌ها و شهرستان‌ها گذاشته شده است سهم عمده بودجه‌این قبیل مدارس از طرف مقامات محلی تأمین می‌شود، و کیفیت کار آنها یکنواخت نیست. مسئولیت‌ایجاد مدارس ابتدایی، متوسطه و فنی و حرفه‌ای با توجه به نیازهای منطقه از وظایف شهرستان‌هاست و معمولا شهرداری‌ها‌این وظیفه را انجام می‌دهند. به طور کلی، استان‌ها و شهرستان‌ها وظیفه دارند نسبت به ‌ایجاد ساختمان مدارس و تأمین هزینه‌های آموزش و پرورش اقدام کنند. در هر شهرستان، کمیته آموزش و پرورش مؤظف به اجرای برنامه‌های آموزشی است. مدارس مذهبی (کاتولیک و پروتستان) از تسهیلات رفاهی بیشتری بر خوردارند. در‌این میان، هلندیها بیش از دیگران به تحصیلات فرزندانشان و ‌ایجاد تسهیلات هر چه بیشتر برای آنها علاقه مند هستند .

در فرانسه، نظام آموزش و پرورش به صورت متمرکز اجرا می‌شود و مقامات محلی در‌ایجاد مدارس، تهیه کتاب‌هایی درسی، و تأمین هزینه‌های تحصیلی، هیچ گونه مشارکت مالی ندارند و اختیارات آنها محدود است. برای اداره هر شهرستان، طبق تقسیمات کشوری، یک نفر به عنوان رئیس آموزش و پرورش از طرف رئیس جمهور انتخاب می‌شود و ‌این شخص زیر نظر مقامات مرکزی انجام وظیفه می‌کند. معمولا درجه تحصیلی‌این فرد درحد دکتر است و به او اختیارات زیادی در اداره امور داده می‌شود. او بر همه سطوح تحصیلی، از مهد کودک گرفته تا دبیرستانها، نظارت مستقیم دارد و مدارس خصوصی نیز زیر نظر او اداره می‌شوند. وزیر آموزش و پرورش برای حسن اداره امور، بازرسانی به مناطق مختلف اعزام می‌کند.‌این بازرسان بر اجرای همه برنامه‌ها نظارت دارند و نتایج بررسیهایی خود را به شخص وزیر گزارش می‌کنند و او را در جریان کلیه امور قرار میدهند.

فرانسه ‌این نظام را از سال ۱۸۰۸، یعنی از دوران زمامداری ناپلئون، به مرحله‌ای گذاشته است. در سیستم آموزش فرانسه، انتخاب بهترین‌ها همیشه مطرح بوده است. از کشورهای دیگر اروپا از نظام آموزشی فرانسه پیروی کرده‌اند، از جمله کشور‌ایتالیا که نظام آموزشی فرانسه را مورد تقلید قرارداده و به کار بسته است.

در نظام آموزشی ‌ایتالیا، وزیر آموزش و پرورش از اختیارات تام برخوردار است. او مدیریت خود را از طریق انتخاب هشت سازمان که هرکدام دارای مدیر کلی است، بر سراسر نظام آموزشی کشور اعمال می‌کند. بالاترین مقام آموزشی در هر استان، مدیر کل استان است که همه فعالیتهای آموزشی استان را زیر نظر دارد. مدیر کل استان تعدادی بازرس برای نظارت بر حوزه آموزشی خود انتخاب می‌کند.

شوراهای محلی زیر نظر بازرسان آموزشی انجام وظیفه می‌کنند. در‌این شوراها معمولا یک استاد دانشگاه، یک دبیر، یک پزشک و چند نفر از افراد محلی به عنوان معتمد حضور دارند. احکام‌این افراد به امضای وزیر صادر می‌شود و کلیه امور جاری آموزشی منطقه زیر نظر‌این عده انجام می‌گیرد. مدیر کل که منتخب وزیر است، بر شوراهای آموزشی نیز نظارت می‌کند. تنها تفاوت نظام آموزشی‌ایتالیا و فرانسه‌ این است که در نظام آموزشی‌ایتالیا بنا به سابقه تاریخی، کلیسای کاتولیک بر آموزش و پرورش نفوذ بیشتری دارد.

بنابراین نظام آموزشی آن در عین تمرکز با توجه به‌این سه بخش مهم عمل می‌کند. در سال ۱۹۳۲، کشور به دو بخش تقسیم شد فلمینگ و والون باز رسان آموزشی برای هر بخش جداگانه انتخاب می‌شوند.‌این بازرسان گزارش‌های خود را مستقیما به وزیر می‌دهند و مجموعه گزارشهای آنان به منظور رسیدگی واتخاذ تصمیمات یکنواخت در شوراهای مرکزی مطرح می‌شود.

بلژیک‌یان به داشتن نظام آموزشی مترقی مباهات می‌کنند. در بلژیک هرکس که خود را واجد شرایط برای باز کردن مدرسه بداند، به آن اقدام می‌کند، ليكن وزارت آموزش و پرورش باید رسمیت آن را تصویب کند. مدارس به دو صورت اداره می‌شوند: دولتی و مذهبی. در هرکدام از‌این دو نوع مدرسه، هفته‌ای دو ساعت به دروس مذهبی اختصاص دارد و در‌این ساعتها، معمولا علاوه بر دروس تئوری، در روزهای معینی، روحانیون بر طبق برنامه‌های از پیش تعیین شده، برای شاگردان به وعظ و تبلیغ می‌پردازند. امتحانات سال آخر دبیرستانها در همه مدارس یکنواخت نیست ولی از نظر علمی‌با هم برابر است و در بلژیک دو نوع دانشگاه وجود دارد: دانشگاهی برای فلمینگها در گنت  که در آن به زبان فلمینگی تدریس می‌شود، و دیگری دانشگاهی برای والونهای در شهر لیگ که زبان علمی‌آن والونی است.

نظام آموزش و پرورش در آلمان متمرکز است ولی سیستم آن با فرانسه فرق دارد. به‌این معنی که نظام آموزش و پرورش فرانسه صد درصد متمرکز است، اما در نظام آموزشی آلمان، حکومت مرکزی و مقامات محلی، باهم همکاری نزدیک وجدی دارند، نظير وضعی که در سویس دیده می‌شود. سویس به ۲۵ منطقه که هر منطقه کانتون نامیده می‌شود تقسیم شده است در رابطه با اجرای آموزش، هر کانتون دارای اختیاراتی است اما سیاست کلی را حکومت مرکزی تعین می‌کند. برنامه‌ریزی درسی و امتحانات، به خصوص امتحانات دبیرستانها، زیرنظر حکومت مرکزی است و تنها در سطح ابتدایی مقامات محلی اختیارات کامل دارند.

در سویس مردم به چهار زبان سخن می‌گویند. آموزش و پرورش مجانی و اجباری و متناسب با نیازهای منطقه است. مدارس خصوصی هم وجود دارند، ولی برنامه‌های آنها را شوراهای محلی تحت کنترل خود دارند. معلمان را شوراهای محلی استخدام می‌کنند و میزان حقوق آنها از طرف‌این شوراها تعین می‌شود. به معلمان علاوه بر حقوق امتیازات مالی دیگری از قبیل مسکن، خواربار و امکانات تهیه وسایل ضروری زندگی داده می‌شود. معمولا ‌این قبیل کمکها از طرف حکومت مرکزی انجام می‌گیرد. سویس تنها کشور اروپائی است که از زمانهای بسیار قدیم دارای سیستم متمرکز آموزشی بوده و تا امروز‌این سیستم را حفظ کرده است. موقعیت اقتصادی سویس در طی تاریخ همواره به برقراری‌این نظام آموزشی کمک کرده است.