بررسی اهداف آموزش و پرورش

بررسی اهداف آموزش و پرورش

بررسی اهداف آموزش و پرورش: دکتر محمدعلی فرجاد در کتاب آموزش و پرورش تطبیقی به بررسی اهداف آموزش و پرورش می پردازند

در جهان امروز، با پیشرفتهای صنعتی و اجتماعی جوامع و روند روز افزون آن، اهداف آموزش و پرورش همواره در معرض دگرگونی است. در حال حاضر، مسائل مهمی‌که در نظامهای آموزشی مطرح می‌شوند، عبارتند از:

• گسترش دائم علم و اطلاعات بشری که برنامه‌های آموزشی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد؛

• افزایش خواسته‌های جامعه برای رفع کمبودها و نیازها؛

• تساوی فرصت برای عموم مردم، به منظور استفاده از امکانات آموزشی؛

شک نیست که آموزش و پرورش از جامعه جدا نیست. بلکه جزء مهمی‌از آن به شمار می‌رود و به تعبیری خود زندگی است. به قول آلدولس هكسلی زندگی انسان یک کل را تشکیل می‌دهد و تغییرات حاصل در یک جزء آن موجب دگرگونی بنیادی در آن نمی‌شود.

زمینه‌های اصلی آموزش و پرورش را نیازهای جامعه تشکیل می‌دهند و از آنجا که نیازها در جوامع مختلف متنوعند، بنابراین اهداف آموزشی نیز در آنها یکسان نیستند. اما در بعضی موارد اهداف مشترک هم در آنها وجود دارد. به عنوان مثال، آموزش و پرورش بر پایه سنتها و آداب و رسوم تاریخی و باورهای ذهنی و فلسفی، و یا آموزش و پرورش در جهت تحكيم مبانی اخلاقی و مذهبی (مسیحیت در اروپا و امریکا، اسلام در کشورهای آسیائی و عربی). ولی در عین حال، نحوه عمل در بر خورد با این مسائل در کشورهای گوناگون و متفاوت است. به طور مثال، در کشور آلمان، از زمانهای بسیار کهن، هدف عمده نظام آموزشی توجه به وحدت ملی بوده است. در انگلستان، این وحدت به طور طبیعی ایجاد شده و در طی قرون تحکیم پذیرفته است، در حال حاضر، با وجود اختلاف آراء و نظراتی که در جامعه انگلیس وجود دارد و از قدیم هم وجود داشته و شاهد زنده آن صحنه‌های مناظره و مباحثه و احيانة منازعه‌هایی است که هر روز در «هاید پارک» لندن به چشم می‌خورد، اما این جامعه توانسته است وحدت خود را تاکنون حفظ کند. حال آنکه در آلمان، برای حفظ و تحکیم وحدت همیشه به گذشته‌های تاریخی، از جمله به ثبات سیاسی و وحدت آن در قرن هجدهم، استناد می‌شود. مسئولان این کشور همیشه از قدرت آلمان در آن ایام یاد می‌کنند و حکومت مرکزی را مسئول حفظ و بر قراری وحدت می‌شناسند. برای فرد آلمانی، اطاعت از حکومت مرکزی و اجرای دستورات آن امری لازم و غیر قابل اجتناب است، در صورتی که برای یک فرد انگلیسی، مقامات محلی و حکومت مرکزی هر دو صاحبان قدرت به شمار می‌آیند و در امر اداره کردن منطقه سهم مهمتر از آن مقامات ناحیه ایی است. در آلمان، تصمیم گیری وظیفه مقامات مرکزی است و مردم عادی در اتخاذ سیاستهای مهم مملکتی شرکت ندارند.

در تاریخ آموزش و پرورش، دو نام برجسته وجود دارد: یکی امیل دورکیم جامعه شناس مشهور فرانسوی و دیگری آلن فیلسوف و دانشمند انگلیسی.

دورکیم، به آموزش و پرورش با دید جامعه شناسی می‌نگریست و می‌گفت: آموزش و پرورش وظیفه دارد که سنتها وآداب قومی‌جامعه را از نسلی به نسل دیگر انتقال دهد. به این تعبیر آموزش و پرورش نهادی است که جامعه آن را پایه گذاری می‌کند و اهداف آن را تعیین می‌سازد و تربیت فرد باید بر پایه خواسته‌های جامعه که جنبه کلی و مشترک دارد، بنا شود. فرد باید اطلاعات عمومی‌و لازم را در جامعه ای که در آن زندگی می‌کند، از راه تحصيل فرا گیرد. در سیستم تعلیم و تربیت فرانسه، بر فرا گرفتن اطلاعات عمومی ‌و مسائل اخلاقی و اجتماعی تاکید فراوان شده است.

الن معتقد بود که معلم به جای تشویق دانش آموزان به فعالیت در کلاس، باید به آنان مجال اندیشیدن بدهد. بنابراین، فعالیت اگر چه رکنی از ارکان آموزش و پرورش به شمار می‌رود، ولی نباید مجال فکر کردن را از دانش آموزان بگیرد. کرولی می‌گفت: تاکید بر فعالیت هر چه بیشتر دانش آموز در کلاس درس، موجب می‌شود که او کمتر به تفکر بپردازد. و به طور خلاصه، نظریات دورکیم وآلن بر شناخت و اقعيتها مبتنی است. آنها عقیده دارند که انسان اگر واقعیت را بشناسد، خوب عمل می‌کند و اگر شناخت او از واقعیت صحیح نباشد، اعمال او هم درست نخواهند بود. در تعلیم و تربیت، هدف اصلی باید خود شاگرد باشد. هر نظام آموزشی، دو وظیفه به عهده دارد: اول ؛ آموزش فرد برای خودش، و دیگری، تربیت او به عنوان یک تبعه خوب کشورش. در این مورد، دورکیم نظام آموزشی طرح شده از طرف ناپلئون را در فرانسه، نظامی ‌مفید می‌داند. زیرا نظام فرانسه، نظامی‌است که از نظر فردی هم جوابگوی نیازهای افراد است، و هم از نظر اجتماعی بر اساس تمرکز، یعنی جمع گرائی، پایه گذاری شده است. او معتقد بود که حکومت مرکزی بهتر می‌تواند نیازهای جامعه را تشخیص دهد و در سایه تعلیم و تربیت صحیح، افرادی تربیت کند که برای خود و جامعه مفید باشند.

از مقایسه مدلهای آموزشی سه کشور فرانسه، انگلستان، و آلمان، می‌توان نتیجه گرفت: فرانسه، در درون یک نظام متمرکز، فرد را بر اساس احساس مسئولیتهای فردی تربیت می‌کند. انگلستان، در نظام آموزشی غیر متمرکز خود، فرد را برای ساختن جامعه خود پرورش می‌دهد. در آموزش و پرورش آلمان نیز، تربیت فرد از هدف تحکیم اتحاد و یکپارچگی کشور پیروی می‌کند.

و در ایتالیا، اهداف آموزش و پرورش متأثر از نظام فرانسه است. نظام آموزشی ایتالیا، متمرکز است و قصد دارد بهترین ها را تربیت کند. در حقیقت، این اندیشه ناپلئون است که هنوز هم بر سیستم آموزشی آن کشور حکومت می‌کند. از آنجا که روح مذهب کاتولیک بر جامعه ایتالیا نفوذ دارد، آموزش و پرورش آن کشور بر اساس سازگاری اندیشه‌های ملی و مذهبی پایه گذاری شده است. هدف تعلیم و تربیت در ایتالیا، تربیت پرورش افرادی مؤمن به اصول و عقاید مذهبی، و وفادار نسبت به میهن از راه شناخت سوابق تاریخی و سنتها و آداب و رسوم رایج در آن است.

در اینجا، بی مناسبت نخواهد بود که نظرات سرمایکل سالدر را در مورد اهداف آموزشی کشورهای آلمان، فرانسه و انگلستان ذکر کنیم. او می‌گوید: در «نظام آموزشی آلمان، این سئوال مطرح است که فرد تحصیل کرده آلمانی توانایی انجام چه کاری را دارد؟

در نظام آموزشی فرانسه، پرسیده می‌شود، این شخص کدام دوره را طی کرده است و چه مدارکی دارد؟ و در مورد تحصیل کرده انگلیسی، این سؤال مطرح می‌شود که اصولا این فرد دارای چه شخصیتی است و به درد چه کاری می‌خورد؟ این طرز اندیشه در نظام آموزشی انگلیس، نتیجه سیاست غیر متمرکزی است که بر نظام فکری مردم آن حکومت می‌کند.

به طور کلی، در نظامهای آموزشی غرب اصالت به فرد داده می‌شود. در نظام اجتماعی آمریکا به فرد اهمیت می‌دهد، زیرا به اصل تفرد توجه دارند. در نظام اجتماعی انگلیس، این برگزیدگان هستند که در تربیت آنها سعی و کوشش بیشتر معمول می‌شود، در صورتی که، در نظام آموزش و پرورش آمریکا، انتخاب افراد به عنوان برگزیدگان و تدارک مدارس خاص برای آنان به طوری که در انگلستان مرسوم است مفهوم و مصداق ندارد در آمریکا، برای عموم افراد، چه با استعداد و چه آنها که در مراحل پائین تری از بهره هوشی قرار دارند، امکان پیشرفت وجود دارد، زیرا در جامعه آمریکا غرض اصلی از آموزش و پرورش تربیت فرد اجتماعی است و بر اساس همین طرز فکر و ایدئولوژی اجتماعی است که ترک ویل می‌گوید: آمریکا در نهایت به برابری افراد باهم بیشتر از آزادی آنها اهمیت میدهد . به عبارت دیگر، آمریکا کوشش می‌کند که برنامه‌های تربیتی و آموزشی خود را در سطح متعارف و قابل فهم برای توده‌های وسیع جامعه مطرح سازد و از امتیازات فردی چشم بپوشد.